Tiên Sa
Ở núi rừng Trường Sơn, địa bàn huyện Đông Giang (Quảng Nam) hay huyện Hòa Vang (TP. Đà Nẵng), đồng bào Cơ Tu có các món ăn chế biến từ con mối cánh khá độc đáo, hấp dẫn.
Ông Nguyễn Văn Dẽ (88 tuổi) là “chuyên gia” bắt mối đất ở thôn Tống Coói (xã Ba – Đông Giang) cho hay, hầu hết người Cơ Tu ở đây đều biết “gọi” mối về. Mùa bắt mối diễn ra từ tháng 3 đến tháng 8 Âm lịch nhưng bắt mối nhiều nhất là vào tháng 4, khi những cơn mưa giông đầu mùa đổ về.
Ông Đinh Văn Lương, 75 tuổi, ở xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang, Đà Nẵng, cho biết khi phát hiện có mối cánh, người dân thắp đèn dầu hoặc đèn cầy, cắm giữa cái thau lớn đặt ở nơi thuận tiện ngoài sân, trong thau đổ nước ngập 1/4 cây đèn. Mối thấy ánh sáng bay đến, sà xuống gặp nước, ướt cánh không bay lên được, nên nằm lại trong thau. “Nhà tôi vào mùa mối, có đêm bắt trên 5 kg mối, cái thì phơi khô, cái thì rang ăn liền”, ông Lương kể.
Việc bắt mối thường chỉ diễn ra trong vòng nửa giờ, sau đó người dân dùng nước sạch rửa mối nhiều lần cho sạch và vớt ra một cái rá nhựa để cho ráo nước… Mối đang bắt còn nguyên cánh mỏng, thân dài khoảng 1 cm, bụng lớn bằng sợi bún tươi, có viền đen quanh thân màu vàng nâu, ngực và đầu nhỏ hơn. Khi chế biến chỉ cần bỏ mối cánh vào chảo rang khô cho rụng cánh và sảy hay quạt gió để tách cánh ra chỉ còn thân con mối.
Già làng Đinh văn Bớt, 69 tuổi, ở xã Ba, huyện Đông Giang, Quảng Nam, nói rằng những người có kinh nghiệm, trước cơn mưa giông chỉ cần nhìn ổ mối là xác định chính xác ụ nào mối ra trước, ụ nào mối ra sau, lượng mối bay nhiều hay ít… Sau đó họ đào lỗ sát ổ mối – nơi mối chui ra. Trên chỗ mối ra khoảng 0,4 m, người ta giăng bao nylon, phía dưới lót lá chuối. Mối bay lên gặp nylon rớt xuống lá chuối đã hứng sẵn, do lá trơn và mối ướt cánh nên không bò và bay lên được.
Bà A lăng Thị Nhá, 58 tuổi, cho rằng mối rang là món ăn ngon miệng, hấp dẫn đối với đồng bào Cơ Tu và một số người Kinh. Người Cơ Tu gọi đó là “tôm bay” của núi rừng Trường Sơn. Mối cánh có thể chế biến thành nhiều món ăn độc đáo và hấp dẫn:
- Mối rang: Đặt chảo lên bếp, chờ nóng đều, bỏ vài bát mối này vào và dùng đũa khuấy đều, mối bốc hơi và khô dần… cho đến khi từ chảo bay ra mùi thơm, mùi châu chấu nướng và những tiếng nổ lẹt đẹt nho nhỏ, báo hiệu mối đã chín. Lúc này, đổ ra mẹt, lấy các ngón tay đảo nhẹ và sảy, hay bật quạt cho cánh mối bay đi, chỉ còn lại thân mối vàng ươm hoặc màu đen.
- Mối muối: Khi rang mối, người Cơ Tu cho vào chảo một số muối bột vừa đủ, không mặn quá (gây khó ăn) hay lạt quá (khó để lâu). Rang xong, giã nát với muối bột và ớt khô rồi cho vào ống lồ ô, đậy nút kín để trên giàn bếp. Khi mùa mưa không có thức ăn, mang ra ăn với cơm hoặc làm “bột nêm” nấu canh rau rừng.
- Mối nấu cháo: Mối cánh sau khi làm sạch thì đảo với dầu ăn và gia vị cho thơm. Bắt nồi nấu cháo nếp hay gạo hoặc sắn tươi chín nhuyễn, cho mối vào nồi cháo, thêm rau thơm như ngò tàu, nêm nếm vừa ăn. Bát cháo mối với màu nâu của mối, màu trắng của cháo, ăn có mùi thơm đặc trưng, bổ dưỡng.
- Mối xào tavak: Cổ hủ (đọt non) của cây tavak, người Cơ Tu gọi là “lam tavak”. Cổ hủ tavak dùng để nướng, chiên, xào, làm gỏi… hoặc nấu, kho với các loại thịt rừng hoặc tôm, cá rất thơm ngon. Ở vùng núi Đông Giang (Quảng Nam) khách đến chơi nhà được thưởng thức món mối xào tavak. Lấy mối cánh đã làm sạch khử dầu phộng, bỏ vào vài tép tỏi đập dập, khi dầu và tỏi đã bốc mùi thơm, bỏ mối vào khuấy đều, nêm nước mắm, gia vị, sau đó đổ lam tavak đã xắt nhỏ vào soong, đảo nhiều lần cho đều; rải đậu phộng rang (giã dập), rau thơm, ớt rừng, tiêu rừng vào. Món xào này ăn vừa giòn vừa thơm.
- Mối đúc bánh xèo: Bánh xèo mối ăn kèm với ớt xiêm và các loại rau rừng rất ngon và đầy hương vị. Món bánh xèo mối khi thưởng thức có vị thơm, béo bùi của mối hòa quyện với mùi thơm của bánh tạo nên hương vị rất riêng.
Không gì thú vị bằng khi ngoài trời mưa giông, trong nhà mọi người quây quần quanh bếp lửa thưởng thức hương vị thơm lừng, beo béo và ngọt bùi của các món ăn từ mối cánh và nhâm nhi vài ly rượu cần, rôm rả trò chuyện cùng với người già, lũ trẻ. Du khách qua đây trong mùa mối cánh, nếu đã một lần thưởng thức hương vị thơm ngon của món cháo mối ở Trường Sơn này thì không thể nào quên được.
