DS. LÊ KIM PHỤNG (*)
Hầu hết phụ nữ ở tuổi tứ tuần đều mong muốn níu kéo lại nhan sắc thời son trẻ. Việc tất bật tìm kế sinh nhai ngoài xã hội và việc sinh con đẻ cái đã làm cho nhan sắc của họ sớm tàn phai. Nhưng vẫn có nhiều trường hợp “già mà vẫn trẻ” hiện nay không hiếm vì đã có nhiều liệu pháp để giúp người phụ nữ giữ mãi tuổi thanh xuân.
Đương quy du nhập từ Nhật được trồng làm dược liệu ở Đà Lạt. Ảnh: duoclieusaigon.com
Điều này cũng không khó, nhiều phụ nữ ngày nay đã biết tìm ra các phương án để khắc phục những hậu quả do thời gian. Nhiều người tự bảo vệ sức khỏe bằng cách uống nhiều nước, ăn nhiều rau củ quả tốt cho sức khỏe, massage toàn thân, bơi lội, tập thể dục đều đặn và sử dụng các loại mỹ phẩm xóa nếp nhăn. Ngày nay nhiều spa được mở ra trên nhiều nước nhằm phục vụ chủ yếu cho phái đẹp. Các cơ sở spa này cũng đáp ứng phần nào việc phục hồi làn da trẻ trung cho phụ nữ, nhiều liệu pháp như xông hương, tắm thảo dược cũng được áp dụng. Ai cũng muốn được người đối diện khen “Cô hay bà trẻ quá!”. Nhưng điều căn bản nhất mà chúng ta đừng quên đó chính là những xáo trộn tâm sinh lý ở giai đoạn sau 40 tuổi, nghĩa là người phụ nữ chuẩn bị bước vào giai đoạn mãn kinh mà chúng ta hay gọi là “rối loạn tiền mãn kinh”. Ở giai đoạn này nếu không chuẩn bị tâm lý để đón nhận nó thì cũng không ít người bị hoảng loạn, lo âu, trầm uất, hay tủi thân, hờn giận không rõ nguyên nhân. Những triệu chứng như mất ngủ, rối loạn nhịp tim, trầm cảm, hỏa bốc, nhức đầu, chóng mặt, cao huyết áp, loãng xương, và quan trọng nhất là sự thiếu hụt nội tiết tố dẫn đến giảm hứng thú trong đời sống tình dục, hậu quả là âm đạo khô rát và gần như teo lại làm mất khoái cảm.
Nhiều công trình nghiên cứu đã phân tích những điều lợi và nguy cơ khi áp dụng liệu pháp hormone thay thế (HRT, Hormone Replacement Therapy), nhưng lợi thì ít mà nguy cơ thì rất cao, dẫn đến các bệnh nguy hiểm như huyết khối, xuất huyết, rối loạn thành mạch, ung thư vú, lạc nội mạc tử cung, ung thư trực tràng, hội chứng loãng xương, các bệnh lý gan mật và bàng quang…, chính vì vậy mà hiện nay các nhà chuyên môn trong lĩnh vực y học đã khuyến khích sử dụng các thảo dược thiên nhiên để thay thế các hormone.
Y học cổ truyền cũng công nhận không có liệu pháp nào tốt bằng “trong uống ngoài thoa”, vì khí huyết âm dương trong cơ thể phải đầy đủ và cân bằng thì quý bà quý cô mới có thể “níu thời gian chậm lại”.
Năm 2008, một loại thuốc có công dụng làm trẻ hóa (rejuvenation) mà trong thành phần có chứa Angelica (đương quy – Angelica sinensis, thuộc họ Hoa tán Apiaceae), đã được hàng trăm ngàn người dân Mỹ ủng hộ tiêu dùng. Trong kho tàng cây thuốc của y học phương đông hàng ngàn năm nay cũng xem đương quy như một vị thuốc tiên gắn liền với người phụ nữ, y học cổ truyền dùng đương quy để chữa thiếu máu, rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, rong kinh, hoặc các rối loạn sinh sản, vô sinh…
Các nhà y học phương tây cũng tiến hành nghiên cứu việc sử dụng đương quy và ghi nhận rằng tác dụng chống thiếu máu của đông y chính là hỗ trợ điều trị cho phụ nữ rối loạn tiền mãn kinh. Tây y gọi nó là “vitamin B12 của phụ nữ”, vì nó làm giảm rõ rệt các triệu chứng như hỏa bốc, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, rối loạn sinh lý, đau lưng, đau ngực, tay chân lạnh và chữa bệnh lãnh cảm. Không riêng ở Trung Quốc, đương quy cũng được bán rộng rãi trên khắp nước Mỹ cũng như ở Việt nam, có thể sử dụng một mình với liều khoảng 8-20 g dạng sắc hoặc bột mỗi ngày. Đương quy là vị thuốc chính trong các bài thuốc cổ phương như Tứ vật, Bát trân, Thập toàn đại bổ…
[box] Theo Công ty cổ phần Dược API, ở Việt Nam đương quy còn có tên khác là quy nhật, quy di thực; tên khoa học: Angelica acutiloba (Sieb.et.Zucc) Kitagawa. Cây đương quy được nhập từ Nhật Bản vào Việt Nam năm 1990, cho đến nay chưa tìm thấy đương quy mọc tự nhiên trong hệ thực vật Việt Nam. Đương quy được trồng và sử dụng nhiều ở Trung Quốc là loài Angelica sinensis, ở Triều Tiên và Nhật Bản trồng và sử dụng loài Angelica acutiloba.
Khi cây được trồng ở Việt Nam, hàm lượng đường đơn 10-14%, hàm lượng polysaccharid 10-13%. Hiện có khá nhiều công ty dược liệu của Việt Nam đang trồng cây đương quy ở vùng cao như Sa Pa, Đà Lạt để bào chế thuốc.[/box]
Đương quy có chứa nhóm hoạt chất thuộc cấu trúc beta-sitosterol, flavonoid, tinh dầu và furocoumarin. Angelica không có chứa estrogen (non estrogenic) nhưng kết quả trên một nghiên cứu ngẫu nhiên gồm 71 phụ nữ trong giai đoạn 40-65 tuổi được hướng dẫn uống ba viên dạng capsule có chứa bột đương quy, tương đương 4,5 g rễ mỗi ngày, nhóm chứng được cho uống 0,5 mg/kg acid ferulic (acid ferulic là một chất chống ô xy hóa giúp trung hòa các gốc tự do gây tổn hại màng tế bào và DNA nhất là do tia cực tím, acid ferulic giúp giảm cholesterol và đường trong máu, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, chống ung thư dạ dày, vú, đại tràng, tuyến tiền liệt, gan, phổi, vòm miệng, giảm các triệu chứng do rối loạn tiền mãn kinh và ngừa loãng xương).
Kết quả so sánh bằng thống kê cho thấy cả hai nhóm đều được cải thiện sức khỏe rất tốt và trên nhóm phụ nữ uống đương quy gần như không còn thấy xuất hiện các triệu chứng bừng bừng như bốc hỏa nữa mà ăn ngủ tốt hơn và sự thăng hoa trong tình dục được hồi phục mỹ mãn.
Đương quy không phải là kích thích tố nhưng đặc biệt khi vào cơ thể thì các nhóm hoạt chất trong cây do cấu trúc gần giống estrogen được gọi là phytoestrogen, sẽ gắn kết với các cảm thụ thể (receptor) của estrogen nhờ đó mà lượng kích thích tố trong cơ thể được điều chỉnh một cách tự nhiên. Cơ chế này đã giúp kéo dài tuổi thanh xuân của phụ nữ và giúp trẻ lâu, làm chậm quá trình lão hóa, tăng cường hệ miễn dịch và bổ sung năng lượng. Có thể nói đương quy là món quà vô giá mà thiên nhiên dành tặng cho phụ nữ. Tuy nhiên trong thành phần đương quy có chứa hợp chất coumarin nếu dùng một lần với liều quá cao (trên 50 g) có thể gây chảy máu kéo dài, cũng không nên dùng chung với warfarin và có thể gây dị ứng ở vài người dễ mẫn cảm.
Có thể chế biến đương quy thành các món ăn thường dùng như hầm chung với ngũ quả (sen, táo, câu kỷ, bạch quả, củ năng) và gà, nấu chè hoặc kết hợp với bạch thược, thục địa, xuyên khung (mỗi loại khoảng 10 g), nấu cháo trắng rồi thêm đương quy vào, ăn mỗi ngày rất tốt cho phụ nữ.
(*) Nguyên giảng viên trường Đại học Y dược TPHCM.
