Hoàng Xuân Phương
Các nhà nghiên cứu, các nhà dự báo thời tiết, giới truyền thông và chính phủ các nước trên thế giới đang lo lắng theo dõi những diễn biến thời tiết khi mà nhiệt độ trái đất đang ấm dần lên. Năm 2015 được coi là một năm rất đáng ngại với khả năng xuất hiện hiện tượng thời tiết El Nino cao.
Hiện nhiệt độ bề mặt nước biển của vùng Thái Bình Dương nóng lên thất thường so với các năm trước đây. Những ngày cuối cùng của tháng 3 vừa qua đã xuất hiện trận siêu bão Maysak ở cấp độ 5 quét qua Philippines. Đây là lần thứ ba một siêu bão như thế xuất hiện trước đầu tháng 4.
El Nino và những hậu quả
El Nino là một hiện tượng thời tiết diễn ra theo chu kỳ, thường xảy ra từ 3 năm đến 5 năm một lần. Cho tới nay thời gian El Nino quay trở lại ngắn nhất là 2 năm và dài nhất là bảy năm. Hiện tượng này diễn ra thường xuyên hơn kể từ vài chục năm trở lại đây, song song với việc trái đất ấm dần lên và mực nước trong các đại dương dâng cao.
Sự xuất hiện của El Nino luôn được báo trước bởi tình trạng nước trên mặt biển ở phía Đông và trung tâm dải nhiệt đới Thái Bình Dương nóng dần. Chu kỳ nước ấm lên này lại là thành phần của một chu kỳ khí tượng lớn hơn, gọi là ELSO (El Nino – Southern Oscillation) gồm pha nhiệt độ kế tục nhau là El Nino, trung tính và La Nina là năm nước biển tại đây lạnh nhất.
Theo các nhà khí tượng, hiện tượng nước biển nóng lên ở phía Đông và vùng trung tâm Thái Bình Dương diễn ra song song, hay trùng hợp với sự thay đổi mùa gió mậu dịch (trade winds) tại đó. Trong các năm bình thường hay trung tính, gió mậu dịch thổi từ phía Đông sang phía Tây, tập trung dòng nước nóng trên mặt biển đến gần bờ Indonesia.
Nhưng trong các năm diễn ra hiện tượng El Nino, làn gió mậu dịch thổi chậm lại, và dòng hải lưu trên mặt biển thay vì tiếp tục chảy về phía Tây lại xuống sâu hơn, chảy ngược lại về phía Đông đến ngoài khơi bờ biển Trung Mỹ, ở Peru và ở Chile.
Sự gia tăng nhiệt độ trong những tháng El Nino làm cho khối khí tại đó nở ra, tốc độ gia tăng đột biến và làm rối loạn luồng gió, tạo thành những cơn bão, trùng vào những vị trí nóng nhất của mặt biển.
Trên thực tế, trong thời gian đầu những dấu hiệu liên quan đến khả năng xuất hiện El Nino ở nơi này hay nơi khác chỉ là những sự kiện riêng lẻ, độc lập. Nhưng rồi một lúc nào đó chúng nhanh chóng liên kết với nhau thành một hệ thống và ảnh hưởng rất mạnh đến sự biến đổi toàn diện thời tiết và khí hậu toàn cầu.
Đi kèm theo sự thay đổi thời tiết thất thường là những ảnh hưởng lên năng suất nông nghiệp, sự lan tràn của một số loại dịch bệnh như sốt rét, và nhất là tạo nên những hình thái thời tiết khắc nghiệt như nắng nóng, hạn hán hay mưa dầm, bão tố, lụt lội, lở đất và nhiều thảm họa thiên nhiên khác.
El Nino có đang quay trở lại?
Trong khi El Nino là một hiện tượng khí hậu xảy ra theo từng chu kỳ trên Thái Bình Dương bởi nhiệt độ nước trên mặt biển tăng cao và gió mậu dịch suy yếu, thì ảnh hưởng của nó lại bao phủ khắp thế giới, kéo dài từ vùng ven bờ Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương cho đến Đại Tây Dương.
Đặc biệt ở Thái Bình Dương, các trận bão nhiệt đới hoạt động mãnh liệt. El Nino không cho biết một năm có bao nhiêu trận bão nhưng ngược lại nó cho biết mỗi một trận bão có thể gia tăng cường độ và kéo dài thời gian để di chuyển những chặng đường rất xa, từ trung tâm Thái Bình Dương đến các nước nằm ven bờ phía Tây Bắc của đại dương này. Đó chính là đặc trưng của một thời kỳ El Nino.
Các nhà dự báo kết hợp sức mạnh của trận bão và thời gian hoạt động của nó thành một số đo, gọi là “năng lượng bão tố tích lũy” (Accumulated Cyclone Energy), gọi tắt là ACE. Số đo này được áp dụng cho riêng mỗi trận bão, hoặc dùng cho cả một mùa bão. Một trận bão càng mạnh, hoạt động càng lâu, thì trị số ACE càng lớn.
Trong các năm có El Nino, giá trị ACE thường thấp trên Đại Tây Dương, điềm chỉ một mùa tương đối bình lặng. Nhưng ngược lại năng lượng bão tố tích lũy tăng lên rất cao ở vùng phía Đông và phía Tây Bắc Thái Bình Dương. Hai sự cân đối này, trên thực tế không cân bằng: sự gia tăng ACE trên Thái Bình Dương vẫn lớn hơn nhiều so với mức độ sút giảm ACE trên Đại Tây Dương.
Đặc biệt ACE tập trung rất cao nơi vùng bờ phía Tây Bắc Thái Bình Dương, ngoài khơi Philippines, Việt Nam, bờ Đông Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Các trận bão trên Thái Bình Dương thường tiến về phía này và thường được gọi theo tên địa phương là “typhoon”. Vì vậy, mức độ ACE lớn hay nhỏ ở vùng biển Tây Bắc này được coi như đặc trưng cho mỗi mùa bão tại Thái Bình Dương.
Nhà nghiên cứu về bão Philip Klotzbach tại Đại học Quốc gia Colorado (Mỹ) cho biết, chỉ số ACE vào ngày 6-4
năm nay tại vùng này đang tăng lên rất nhanh, đạt đến mức cao kỷ lục thứ hai tính cho đến nay.
Cho tới tháng 2 người ta vẫn chưa nhận ra dấu hiệu của El Nino, nhưng đến cuối tháng 3 thì trận siêu bão Maysak đã xuất hiện. Trong lịch sử, đây là lần thứ ba người ta ghi nhận có trận siêu bão ở cấp 5 quốc tế xuất hiện trước ngày 1-4.
Nên nhớ rằng năng lượng dự trữ liên quan đến khả năng xuất hiện El Nino từ năm ngoái vẫn còn cho tới năm nay, và trước đó mặt biển Thái Bình Dương đã trải qua hai năm trung tính. Vì vậy người ta lo ngại rằng nếu El Nino thực sự xảy ra trong những tháng tới thì sẽ rất tàn khốc. Và tất cả những thứ đó đang tạo nên sự lo âu, đồng thời đòi hỏi những biện pháp sẵn sàng đối phó.
