Hoàng Nhung thực hiện-
PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức, giảng viên chính bộ môn Dược, Đại học Y Dược TPHCM.
Vấn nạn thuốc giả lại một lần nữa được xới lại sau vụ bê bối của Công ty cổ phần VN Pharma liên quan đến lô thuốc chữa ung thư H-Capita. Không cần phải nói thuốc giả ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng và sức khỏe của người dân như thế nào. Vấn đề là làm sao người tiêu dùng có thể nhận diện, hạn chế nguy cơ mua phải thuốc giả?
Trao đổi với Sài Gòn Tiếp Thị qua thư điện tử (e-mail), PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức, giảng viên chính bộ môn Dược, Đại học Y Dược TPHCM, chia sẻ góc độ chuyên môn về vấn đề này.
Điều khiến người tiêu dùng quan tâm nhất hiện nay là làm sao nhận biết được thuốc giả. Ở góc độ chuyên môn, dược sĩ có thể nói rõ hơn về vấn đề này?
PGS.DS Nguyễn Hữu Đức: Thuốc giả không chỉ là mối nguy của nước ta mà của toàn thế giới. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra một định nghĩa thống nhất về thuốc giả như sau: “Thuốc giả là sản phẩm được gắn nhãn hiệu sai một cách gian dối và có chủ đích về đặc tính hoặc nguồn gốc. Thuốc giả có thể bao gồm sản phẩm với đúng hoặc sai hoạt chất, không có hoạt chất hoặc không đủ hàm lượng hoạt chất hoặc với bao bì giả”.
Như vậy, theo WHO, thuốc giả bao hàm cả thuốc kém chất lượng, là thuốc có chứa hoạt chất nhưng không đủ hàm lượng. Ở nước ta, trong thời gian qua đã có nhiều thuốc bị thu hồi vì vi phạm loại này.
Hoạt chất có trong thuốc chính là dược chất có tác dụng chữa bệnh. Do không chứa dược chất hoặc có chứa nhưng không đủ hàm lượng, nên dùng thuốc giả người dùng thuốc sẽ không hết bệnh và bệnh càng ngày càng nặng thêm. Chẳng hạn như viên thuốc paracetamol đáng lẽ phải chứa đủ 500 mg dược chất paracetamol khi kiểm nghiệm lại chứa ở mức thấp hơn mức quy định, không đủ hàm lượng thì đó là thuốc kém chất lượng.
Nguy hại hơn là thuốc giả chứa “sai hoạt chất”, mà hoạt chất sai đó nếu là độc chất thì người dùng thuốc có thể tử vong. Cách đây không lâu, một số nước châu Phi đã xảy ra tình trạng thuốc dành cho trẻ chứa tá dược lẫn tạp chất là độc chất propylene glycol làm cho nhiều trẻ con bị tử vong.
Luật của Mỹ có định nghĩa thuốc giả (counterfeit drugs) là những thuốc được bán dưới tên sản phẩm mà không được cấp phép phù hợp. Nếu Cục Quản lý Dược cấp phép lưu hành rồi thì làm sao rạch ròi thực giả cho được.
Riêng vụ nhập thuốc trị ung thư được cho là giả của Pharma VN gây ồn ào những ngày qua thì không thể đòi hỏi người bệnh “thông minh” phát hiện và tự mình tránh dùng thuốc giả. Việc phát hiện, ngăn ngừa chỉ có thể thực hiện từ tấm lòng, đạo đức của các nhà chuyên môn là dược sĩ, bác sĩ và nhất là cơ quan nhà nước là Cục Quản lý Dược thuộc Bộ Y tế.
Tóm lại, thuốc giả luôn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng và sức khỏe của người dân ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển và các nước kém phát triển.
Các chiêu làm thuốc giả trên thị trường hiện nay như thế nào, thưa ông?
Thuốc giả có thể chia thành sáu loại có liên quan đến hình thức giả mạo và mức độ giả mạo của chúng như sản phẩm không có hoạt chất chữa bệnh, sản phẩm có hàm lượng hoạt chất chữa bệnh không đúng, sản phẩm có hoạt chất sai, sản phẩm có lượng hoạt chất chữa bệnh đúng nhưng có bao bì giả nhái lại sản phẩm nguyên bản (mạo danh nhà sản xuất/nước sản xuất, xuất xứ thuốc thật bị làm giả), sản phẩm có nồng độ hoạt chất không tinh khiết, sản phẩm nhiễm bẩn chứa độc chất đến mức nguy hiểm.
Khi kỹ thuật công nghệ ngày càng phát triển thì tình trạng thuốc giả phổ biến ngày càng nhiều. Bên cạnh các thuốc giả không chứa dược chất hoặc có chứa nhưng không đủ hàm lượng gây hại cho người dùng thuốc là chính, còn có thuốc giả được sản xuất ra các sản phẩm tương tự một cách tinh vi, giống y thuốc thật mà mắt thường rất khó phân biệt được.
Theo ông, những loại thuốc nào hay bị làm giả trên thị trường?
Thuốc thường bị làm giả là thuốc thuộc loại nổi tiếng, đang được tiêu thụ số lượng lớn như thuốc trị rối loạn cương ở nam giới là thuốc Viagra hay Cialis. Nhưng các thuốc thuộc loại lâu đời trị các bệnh xã hội và cũng được tiêu thụ với số lượng lớn như thuốc trị sốt rét, thuốc kháng lao… cũng bị làm giả. Thuốc trị ung thư cũng có thể bị làm giả vì thường đắt tiền và người bệnh ung thư dễ bị tử vong và được cho là do bệnh chứ không do thuốc.
Ông có thể nói gì với người tiêu dùng khi dùng thuốc?
Phát hiện thuốc giả là một việc rất khó. Vì với kỹ thuật công nghệ sản xuất tinh vi hiện đại, thuốc “giả mà như thật” đang là một thách thức lớn đối với cộng đồng, kể cả thầy thuốc lẫn bệnh nhân.
Để nhận biết một cách chắc chắn một thuốc giả, người ta phải lấy mẫu thuốc đem về phòng thí nghiệm và kiểm nghiệm đánh giá. Việc kiểm nghiệm này phải được thực hiện tại phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn của các trung tâm kiểm nghiệm hoặc viện kiểm nghiệm thuốc-mỹ phẩm-thực phẩm với đầy đủ máy móc, trang thiết bị, hóa chất... theo quy định của Bộ Y tế nước ta hoặc WHO.
Đối với người tiêu dùng, có thể tránh việc dùng thuốc giả bằng cách:
- Chỉ mua thuốc tại nhà thuốc, nếu là nhà thuốc đạt tiêu chuẩn “Thực hành tốt nhà thuốc” (GPP) càng tốt. Tuyệt đối không mua thuốc trôi nổi, bán kiểu trao tay.
- Khi mua thuốc cần quan sát kỹ món thuốc. Nếu là loại thuốc đã quen dùng, cần xem kỹ bao bì, dạng bào chế (dạng viên nén, viên nang…), mùi vị thuốc khi uống. Nếu có sự nghi ngờ như bao bì đóng gói kém chất lượng, nhãn mác kém thẩm mỹ hơn so với trước đây, viên thuốc có sự sai khác với thuốc quen dùng, mùi vị thuốc uống không như trước… thì có nguy cơ rất lớn là thuốc giả. Lúc này không nên dùng thuốc mà nên đem món thuốc đến nhà thuốc hỏi xem thực giả như thế nào.
