Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà là một trong năm vườn quốc gia lớn nhất Việt Nam. Được thành lập năm 2004, vườn lấy tên theo hai ngọn núi Bidoup (2.287 m, cao nhất cao nguyên Lâm Viên) và núi Bà (2.167 m, cao nhất Đà Lạt). Quỹ Quốc tế bảo vệ thiên nhiên (WWF) chọn Bidoup-Núi Bà thuộc diện ưu tiên số một trong dãy núi Nam Trường Sơn.
Chớm thu, trời Đà Lạt nắng vàng như mật, hứa hẹn cuộc khám phá Vườn quốc gia (VQG) Bidoup-Núi Bà nhiều bất ngờ thú vị. Sáng sớm, ô tô VQG đón chúng tôi từ Đà Lạt theo đường 723 (Đà Lạt-Nha Trang), qua vùng rau hoa công nghệ cao, đồi núi trập trùng. Có người bảo “Đèo 723 là đèo đẹp nhất Việt Nam”. Thật vậy! Đẹp đến nao lòng. Non trưa, chúng tôi đến Văn phòng VQG (tại xã Đạ Nhim, huyện Lạc Dương) cách Đà Lạt khoảng 50 km.
Vào rừng tìm đường lên... Thiên Thai
Đoàn chia thành hai nhóm, tôi đi trong nhóm Cil Criêu Ha Trái (dân tộc K’ho) làm hướng dẫn viên du lịch. Trên đường đi, Ha Trái chỉ cho chúng tôi biết những cây rừng do tổ tiên truyền lại, để làm thuốc cứu người. Nào cây thanh mai (chữa đau răng), cây chỉ thiên (chữa đau bụng), cây dẻ (chữa ho), rồi sa nhân, đẳng sâm, ngũ gia bì, sâm đỏ… Tôi thật sự ngạc nhiên và khâm phục Ha Trái hiểu rừng như “vườn nhà”. Rồi Ha Trái chỉ vào một cây ven đường, bảo: “Đây là cây đỡ đẻ, tên là Criêu, tên đệm của bộ tộc mình đấy. Truyền thuyết kể rằng, ngày xưa bộ tộc mình có người phụ nữ mang bầu vào rừng hái quả. Chẳng may đau đẻ bất ngờ, không người giúp đỡ, không tã lót chăn gối, bà hái vội lá cây rừng lót thành nệm và đẻ con trong đó. Nghe tiếng con khóc, bà sung sướng ôm con trong bọc lá cây, đi về nhà. Cả buôn làng mừng rỡ ra đón và mở tiệc ăn mừng. Trước lúc ăn tiệc già làng nói, đây là lá Criêu, từ nay đứa trẻ này và mọi đứa trẻ khác sinh ra đều lấy tên Criêu làm tên đệm”. Chuyện thật giản dị.
Đi trong rừng thông hoang sơ, gió thổi rì rào “bản nhạc rừng” không dứt, không khí thoáng đãng, mát mẻ thật thú vị. Thình lình, Ha Trái bảo: “Sắp đến Thiên Thai rồi!”. Cả nhóm cười nắc nẻ. Đi thêm vài trăm mét nữa, đến bên một cây khá to, cao khoảng 25 m, Ha Trái bảo đây là cây thông đỏ, cùng thời với khủng long, nằm trong sách đỏ thế giới. Đi dọc suối độ vài trăm mét, gặp thác Thiên Thai hiện ra bất ngờ. Thác nước giữa rừng sâu, dải nước khá rộng tung bọt trắng xóa, chảy mạnh, thật kỳ vĩ, thơ mộng và đẹp đến mê hồn. Tôi nhai vội búp chè đắng Ha Trái đưa, mới cảm nhận được vị chan chát, ngòn ngọt và nhìn kỹ cây chè đắng cạnh thác. Tôi chợt nhớ câu nói: “Người Việt Nam nằm trên đống thuốc quý mà không biết”. Trên đường về, chúng tôi lang thang qua những đồi thông xanh thẳm hoang dã, qua khu nuôi cá nước lạnh (cá hồi và cá tằm), thật thú vị và ấn tượng.
[box type="download"] Ông Lê Văn Hương – Giám đốc VQG Bidoup-Núi Bà cho biết, năm 1993 tỉnh Lâm Đồng thành lập “Ban quản lý rừng đặc dụng Bidoup-Núi Bà”, năm 2002 chuyển thành “Khu bảo tồn thiên nhiên Bidoup-Núi Bà”. Ngày 19-11-2004, Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập “Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà” với diện tích 70.038 ha, tại huyện Lạc Dương và một phần huyện Đam Rông, Lâm Đồng. Độ che phủ rừng đạt 91%, đây là một trong năm VQG lớn nhất Việt Nam.
Vườn đã lập quy hoạch du lịch 2011-2020 (đang khai thác ba tuyến), phối hợp với JICA (Nhật Bản) xây dựng “Mô hình du lịch sinh thái cộng đồng” (đã đón hơn 10.000 du khách trong và ngoài nước). VQG đang xây dựng “Vườn thực vật đổi màu” và “Vườn thú bán hoang dã” với vốn đầu tư 200 tỉ đồng từ nguồn vốn xã hội hóa.
VQG nằm ở độ cao 650-2.287 m, có tiềm năng đa dạng sinh học rất lớn, bao gồm các kiểu rừng: rừng kín thường xanh, rừng thưa cây lá kim, rừng hỗn giao lá rộng và lá kim, rừng lùn đỉnh núi, rừng rêu, rừng tre nứa...[/box]
Say nhịp cồng chiêng như say ché rượu cần
Nghỉ ngơi tại những biệt thự trong rừng thông VQG, chúng tôi thấy khỏe khoắn, thoải mái hẳn ra. Buổi chiều, thăm khu trưng bày và xem phim tư liệu. Ông Lê Văn Hương, Giám đốc VQG tâm sự: “Tôi mê rừng như điếu đổ, một ngày xa rừng thấy bứt rứt trong người lắm, một tuần không vào rừng là ốm liền”.
Vừa chập tối, chúng tôi bị “hút hồn” bởi tiếng cồng chiêng thúc giục, mùi thịt nướng than thơm ngan ngát, hương rượu cần nồng cay. Và các chàng trai, cô gái K’ho quyến rũ trong váy, áo thổ cẩm rực rỡ. Già làng thổi ba hồi tù và, rồi đọc thần chú: “A pô pơ că/ A pô pơ jêng... Từ thời hồng hoang/ Khi chưa có lửa/ Loài người tiền sử/ Ăn gì cũng sống/ Người mọc đầy lông/ Hết mùa ăn lá/ Lại ăn củ mài/ Thần lửa thương tâm/ Bèn thả cục đá/ Từ trên cõi trời/ Rơi vào núi đá/ Hóa thành ngọn lửa/ Thiêu đốt muôn loài/ Cháy thành tro bụi. Từ đó loài người mới biết sức mạnh của Thần Lửa. Vậy, xin mời vị đại diện trong quý khách khai lửa, cùng buôn làng chúng tôi!”.
Tiếng cồng chiêng tấu lên vang vọng cả núi rừng, các cô gái sơn cước múa xoang mềm mại, xoay tròn trong vòng lửa đầy ma lực. Rượu cần uống mềm môi chưa say, chỉ say ánh mắt của cô gái vít cần.
Thăm cây thông ngàn tuổi
Đêm ở VQG, trong biệt thự giữa rừng thông, nghe “bản hòa tấu” côn trùng rên rỉ êm tai, ngủ ngon không chút mộng mị. Giám đốc Hương đưa chúng tôi thăm đỉnh Hòn Giao (nơi tiếp giáp giữa Lâm Đồng và Khánh Hòa) và kể sâu về rừng, động thực vật đặc hữu. Chúng tôi còn được nghe truyền thuyết núi Bidoup. Chuyện kể rằng, ngày xửa xưa, LangBiang và Bidoup là hai anh em ruột. LangBiang yêu Hòn Giao – sơn nữ xinh đẹp nhất vùng. Nhưng Hòn Giao lại yêu Bidoup vì cao lớn khác thường. Thấy vậy, LangBiang cốc nhẹ vào đầu Bidoup và nói “đừng cao nữa, đừng yêu Hòn Giao”. Thương người anh, Bidoup suốt đời “gục mặt xuống” cho bớt cao, sau hóa thành ngọn núi và có dáng như bây giờ. LangBiang lấy được Hòn Giao làm vợ, cả hai khi chết biến thành hai ngọn núi nằm cạnh Bidoup. Chuyện ly kỳ, thú vị.
Đến trạm kiểm lâm sát chân núi Hòn Giao lúc nào không hay. Xe dừng lại, tôi chụp hình tấm bảng dựng cạnh đường đèo có dòng chữ bằng tiếng Việt và tiếng Anh như lời khuyến cáo: “Đến với Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà: Không để lại gì ngoài những dấu chân/ Không lấy gì ngoài những tấm ảnh/ Không giết gì ngoài thời gian”. Rồi chúng tôi thăm “rừng lùn” với nhiều loài cây, hoa phong lan, rêu, nấm… ngợp đất, mát rượi. Trên đường về Trạm kiểm lâm Giang Ly dùng cơm trưa, giám đốc Hương mời cả đoàn thăm cây thông hai lá dẹt gần 1.000 tuổi, bốn người ôm mới kín gốc. Ông Hương nói: “Thông hai lá dẹt – tên khoa học Pinus krempfii, trên thế giới chỉ có duy nhất ở VQG Bidoup-Núi Bà của Việt Nam”.
Cuộc khám phá vườn quốc gia hai ngày để lại trong tôi nhiều cảm xúc, ấn tượng khó quên. Và tôi đã làm đúng thông điệp: “Không để lại gì ngoài những dấu chân. Không lấy gì ngoài những tấm ảnh đẹp. Không giết gì ngoài thời gian”.
Hà Hữu Nết
