NGUYỄN THẾ LƯỢNG -
Có dịp lên Tây Bắc, bạn hãy thử một lần đi chợ phiên Cán Cấu. Những phiên chợ vùng cao xa xôi đã để lại ấn tượng đẹp trong lòng nhiều du khách về cách thức họp chợ, mua bán mộc mạc và dân dã của những đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây…
Đồng bào vùng cao Cán Cấu xuống chợ mang theo sản vật do mình làm ra để bày bán.
Chợ phiên Cán Cấu là nét sinh hoạt văn hóa của đồng bào vùng cao xã Cán Cấu (Si Ma Cai, Lào Cai). Xuất phát từ thành phố Lào Cai, bạn xuôi theo quốc lộ 4D, đến xã Phong Niên, huyện Bảo Thắng rồi tiếp tục xuôi theo tỉnh lộ 153, qua thị trấn Bắc Hà thì sẽ đến được phiên chợ này.
Chợ phiên Cán Cấu họp duy nhất một buổi trong tuần là sáng thứ Bảy, ngoài ra thì họp vào các ngày lễ tết trong năm. Chợ họp từ tờ mờ sáng cho đến tận trưa. Mỗi tuần chỉ có một phiên nên chợ có không khí sôi động, náo nức như một ngày hội của đồng bào vùng cao.
Từ lâu, chợ phiên Cán Cấu là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa của đồng bào dân tộc Mông Hoa, Giáy và Dao. Nét đặc sắc của phiên chợ được tạo nên bởi sự hội tụ của những hình thức sinh hoạt, phong tục, tập quán cùng với những mặt hàng khá độc đáo, lạ lẫm của các dân tộc thiểu số này.
Ngay từ sáng sớm, khi mặt trời còn lấp lom nơi đầu núi, màn sương còn giăng kín trên lối đi và cỏ cây thì những tín hiệu quen thuộc của phiên chợ miền sơn cước này đã phát ra trên những ngả đường xuống núi. Tiếng chân ngựa lọc cọc trên đường đá, tiếng trâu bò kêu ò ò trong màn sương, đặc biệt, tiếng nói cười ríu rít của người xuống chợ khiến cho cuộc sống nơi đây bừng lên những thanh âm trong trẻo và ấm áp, không khí chợ phiên càng trở nên rộn rã, tưng bừng. Người dân Cán Cấu xuống chợ như đi hội, hội chợ phiên.
Vui nhất là không gian cổng chợ lúc sáng sớm. Khi dừng chân, sau một tuần mới gặp, người người miệng nói cười, hỏi han, tay thì mang vác hàng hóa, buộc ngựa, dắt trâu hay cắp nách con lợn con. Mỗi người mỗi việc nhưng không ngớt đi tiếng nói, tiếng hát véo von. Mới trông, tưởng không gian có gì đó lao xao, lộn xộn, nhưng đó là đặc trưng, là thanh âm quen thuộc của chợ phiên Cán Cấu.
Chợ được chia làm nhiều khu nhỏ, mỗi khu bán một mặt hàng riêng. Ấn tượng nhất là những mặt hàng nông sản của đồng bào vùng cao Cán Cấu mang xuống chợ. Tất cả đều tươi rói, nhiều màu sắc. Có màu đỏ tươi của những chùm ớt chỉ thiên của người Mông Hoa trồng trên núi cao, có màu tím mịn màng của những chùm cà, màu xanh của cải nương, dưa núi… Những món hàng như hương thơm, hạt xẻng, củ kiệu, gà đen, lợn cắp nách được người bán bày ra một cách đơn sơ, nhưng chúng thật đáng quý bởi là những sản vật tự tay cư dân bản địa nuôi, trồng. Cách bán hàng của đồng bào dân tộc thiểu số khá thú vị, họ không cân đo mà định sẵn tiền bằng chùm, bó, cái, củ…
Không gian thổ cẩm ở chợ phiên Cán Cấu khá nổi bật. Mỗi dân tộc có một sắc màu riêng, vì thế thổ cẩm ở phiên chợ này vừa độc đáo vừa đa dạng. Thích nhất là hòa mình vào không gian ấy, ngắm những cô sơn nữ Mông, Giáy, Dao ướm thử những chiếc váy thổ cẩm nhiều màu, đường nét thêu thùa tinh xảo. Tiếng leng keng của những chiếc vòng trang sức trên cổ, trên tay của những sơn nữ tạo âm thanh vui tai, tạo vẻ duyên dáng cho các cô gái, càng khiến du khách không muốn rời mắt khỏi họ.
Rồi đến khu vực ẩm thực, nơi đây để khách dừng chân ăn uống nhưng cũng là nơi dành cho những lời tâm tình, trao đổi, chia sẻ của người dân các bản làng sau một tuần gặp lại. Phở, bún, thắng cố, rượu ngô, rượu táo mèo là món quen thuộc ở những gian hàng ăn. Những người phụ nữ ngay đầu buổi sáng đã vội vã vào ăn sáng để tranh thủ bán hàng, còn những người đàn ông thì nhâm nhi với nhau chén rượu nồng cho đến cả buổi vẫn chưa muốn về.
Chợ phiên Cán Cấu còn có khu vực bán gia súc, gia cầm. Từ gà, vịt, lợn cắp nách, chó, mèo cho đến… “chợ trâu”. Chợ trâu Cán Cấu là một nét đặc trưng ở miền sơn cước này. Đã thành thông lệ, sáng thứ Bảy, những người đàn ông dắt con trâu của nhà mình xuống núi rồi tập trung ngay bên vách núi để bán, trao đổi. Người mua ngắm nghía chân, tai, sừng, mồm, đuôi trâu rồi trả giá và mua trâu về. Con trâu là công cụ lao động quan trọng trong cuộc sống thường ngày trên núi.
Đi chợ phiên Cán Cấu, bạn có thể cảm nhận được những nét văn hóa trong sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao, cảm nhận được tình người qua sự giao lưu nồng ấm, và có lẽ bạn sẽ nhớ lâu không khí chợ phiên nơi này.
