DS. LÊ KIM PHỤNG (*)
Trong thời gian gầy đây, trên báo chí và mạng xã hội nhiều người bàn tán về giá trị dinh dưỡng cũng như giá bán cao của trái việt quất (blueberry) nhập khẩu. Sự tuyệt vời của nó ở đâu và nó mang lại sự độc đáo gì cho sức khỏe, nhất là tim mạch?
Một người Việt sinh sống ở Nhật đang hái trái việt quất mọc hoang ở núi đồi. Ảnh: Biển Sóng
Trong các nghiên cứu y học, sức khỏe gần đây cho thấy, có rất nhiều loại thực phẩm tương tự như trái việt quất nhưng việt quất được xem như đứng đầu. Hầu hết các kết quả nghiên cứu đều chứng minh hoạt tính tuyệt vời của nhóm phytonutrient có trong việt quất; nhóm anthocyanins, một trong các sắc tố màu tím sậm có tính chống ô xy hóa rất mạnh và được xem là nguồn dưỡng chất hỗ trợ hoạt động của tất cả cơ quan trong cơ thể. Ngoài ra còn nhiều hoạt chất thuộc nhóm flavonoid như kaempferol, quercetin, myricetin, resveratrol, nhiều axít hữu cơ như axít hydroxycinnamic, axít caffeic, axít coumaric, axít hydroxybenzoic, axít gallic… Không chỉ vậy, trái việt quất còn chứa nhiều vitamin K, vitamin C, chất xơ, mangan. Hầu như tất cả các hoạt chất dinh dưỡng thực vật kể trên đều có cả hai chức năng là chống ô xy hóa và chống viêm. Nhiều công trình nghiên cứu và qua các kết quả thực hiện trên người tình nguyện và các nhóm đối chứng cho thấy trái việt quất thật quả xứng đáng là một loại thực phẩm “trên cả tuyệt vời”.
- Trên hệ cơ, tác động phòng thủ chống ô xy hóa của việt quất được chứng minh rằng ở những người tập thể dục quá mức sẽ thấy giảm mệt mỏi và giảm căng cơ nếu được cung cấp thêm trái việt quất mỗi ngày trong chế độ ăn.
- Trên hệ tim mạch, việt quất được xem là tác nhân phòng thủ chống sự ô xy hóa được ghi nhận đặc biệt tốt đối với hệ tim mạch. Trong các nghiên cứu về thành phần máu, ở người ăn, uống nước ép trái việt quất (thường là với số lượng 1-2 ly mỗi ngày và 1-3 tháng) đã được chứng minh là cholesterol toàn phần giảm, lượng cholesterol tốt (HDL) gia tăng và lượng cholesterol xấu (LDL) và triglycerides máu giảm. Đồng thời, việt quất đã được chứng minh giúp bảo vệ các thành phần của máu tránh để sự tích tụ của các cholesterol xấu có thể dẫn đến sự tắc nghẽn các mạch máu.
Điều thú vị là khả năng này càng tăng nếu tiếp tục ăn trái việt quất với lượng gia tăng hàng ngày. Ví dụ, một số nghiên cứu cho thấy chỉ số chống ô xy hóa sẽ tốt hơn khi ăn nhiều hơn so với ăn 1-2 ly mỗi ngày. Ngoài ra, ăn loại trái cây này sẽ giúp tăng cường hoạt động của enzyme nitric oxide synthase nội sinh (eNOS), nhờ vậy giúp làm giảm nguy cơ gây viêm và bảo vệ hệ thống tim mạch. Kết quả này rõ ràng cho thấy sự độc đáo của việt quất.
[box] Hiện một số công ty ở Việt Nam đã ươm, nhân giống cây việt quất để bán cho những người có nhu cầu trồng. Hạt giống việt quất có giá 30.000 đồng/gói (10 hạt), cây con cao khoảng 20-30 cm giá 150.000 đồng/cây. Theo nhiều người mua hạt và cây việt quất về trồng thì so với giá trái tươi và sấy khô 2-3 triệu đồng/kg thì trồng việt quất tại Việt Nam là cách tiết kiệm nhất.[/box]
Ngoài việc bảo vệ trái tim, việt quất còn tốt cho huyết áp. Một nghiên cứu vào năm 2012 trên 93.000 phụ nữ cho thấy những người ăn ba lần hoặc nhiều hơn việt quất và dâu tây mỗi tuần có nguy cơ bị cơn đau tim thấp hơn 32% so với những người ăn hoa quả một lần một tháng hoặc ít hơn. Một nghiên cứu khác vào năm 2015 trên 48 phụ nữ sau mãn kinh, cho thấy những phụ nữ bổ sung bột blueberry trong suốt tám tuần có hiện tượng giảm huyết áp rõ rệt.
- Trên hệ thần kinh và nhận thức, những tác dụng bảo vệ chống ô xy hóa của việt quất đã được chứng minh ở người lớn tuổi có nguy cơ bị các bệnh thoái hóa thần kinh, cũng như ở người lớn khỏe mạnh và trưởng thành, người béo phì ở tuổi trung niên có thể duy trì được nhận thức. Trong một nghiên cứu liên quan đến người lớn tuổi (với độ tuổi trung bình 76), liên tục 12 tuần ăn việt quất mỗi ngày là đủ để cải thiện điểm số trên hai bài kiểm tra khác nhau về chức năng nhận thức và trí nhớ. Họ được cho dùng trái việt quất ở dạng nước trái cây, khoảng 300 g trái việt quất đã được sử dụng để ép cho mỗi cốc, 2 ly mỗi ngày, nhờ sự chống ô xy hóa của việt quất giúp bảo vệ tế bào thần kinh khỏi bị tổn thương.
- Trên đường huyết, với người tiểu đường tuýp 2, cũng như người bệnh béo phì cũng có khó khăn để duy trì nồng độ đường cân bằng trong máu. Nghiên cứu về cân bằng lượng đường trong máu bằng việt quất đã được tiến hành trên những người đã được chẩn đoán với bệnh tiểu đường túyp 2, hội chứng chuyển hóa, hoặc kháng insulin và các kết quả của nghiên cứu này đã được thống nhất. Các nhà nghiên cứu đã chứng minh được rằng trái việt quất (cũng như các trái mọng khác) có tác động thuận lợi về sự ổn định lượng đường trong máu của họ. Khi so sánh với trái khác, việt quất có giá trị chỉ số đường huyết (GI) khoảng 40-53, với trái mọng như mâm xôi, dâu tây 30-40. Tuy nhiên, trong một nhóm người bệnh tiểu đường tuýp 2 khi ăn ba khẩu phần việt quất trong thời gian ba tháng khi kiểm tra lại nồng độ hemoglobin glycosylated, hoặc HgA1C đã thấy giảm đáng kể và có thể trở về mức bình thường. Việt quất không chỉ có GI thấp mà còn chứa nhiều chất xơ (gần 4 g mỗi cốc). Đây chính là hai yếu tố giúp điều hòa đường huyết.
- Bảo vệ mắt, võng mạc của mắt là nơi duy nhất trong cơ thể rất dễ bị ô xy hóa. Trong các nghiên cứu sơ bộ trên động vật thí nghiệm, các anthocyanins trong việt quất bảo vệ võng mạc khỏi tác hại của sự ô xy hóa và tác hại từ các tia bức xạ của ánh sáng mặt trời.
- Lợi ích chống ung thư: một loạt nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên tế bào người và súc vật được tập trung vào các lợi ích chống ung thư. Các loại ung thư đã được nghiên cứu liên quan đến ăn trái việt quất với bao gồm ung thư vú, ung thư ruột kết, ung thư thực quản, và ung thư ruột non.
-------
(*) Nguyên giảng viên trường Đại học Y Dược TPHCM.